Als je zoekt naar het woord proactiviteit komen er meerdere definities naar boven. Veel daarvan hebben te maken met het nemen van initiatief. Maar proactiviteit betekent meer dan het nemen van initiatief. Het heeft ook de betekenis dat je verantwoordelijk bent voor je eigen leven.

Gedrag vloeit namelijk voort uit keuzes die je maakt en niet het ondergaan van en reageren op omstandigheden uit je omgeving. Je hebt de mogelijkheid om dingen zo te laten gebeuren die je zelf wilt. Als mens zijn we namelijk in staat om onze gevoelens ondergeschikt te maken aan onze waarden.

Ik wil je graag hierover wat meer uitleggen aan de hand van wat oefeningen.

Oefening 1

Stel jezelf voor dat je in de hoek van de kamer staat en jezelf zittend ziet lezen. Lukt het om naar jezelf te kijken alsof je iemand anders bent?

Oefening 2

Bedenk in welke gemoedstoestand je jezelf nu bevindt. Kan je het identificeren? Wat voel je? Kan je het benoemen?

Oefening 3

Ga na wat je op dit moment denkt. Ben je scherp en alert? Merk je dat je aan de ene kant je best doet om deze oefeningen te doen maar aan de andere kant bedenkt wat voor zin het allemaal heeft?

Dat je deze oefeningen uit kan voeren is uniek voor de mens. Dieren bezitten deze eigenschap namelijk niet. Zelfbewustzijn is de eigenschap om na te denken over je eigen gedachten. Naast zelfbewustzijn heeft de mens nog andere unieke eigenschappen:

• Verbeelding: De mogelijkheid om in gedachten een eigen realiteit te creëren.
• Geweten: Een diepgewortelde bewustzijn over goed en kwaad, de principes die regeren over ons gedrag.
• Onafhankelijke wil: Het vermogen om te handelen vanuit je zelfbewustzijn, vrij van alle andere invloeden.

Door deze eigenschappen kan je jezelf evalueren en leren van ervaringen van anderen. Je kan daardoor je eigen gewoontes vormgeven.

Paradigma’s zijn een verzameling van je gewoontes, je onbewuste innerlijke overtuigingen. Ieder van ons heeft vele overtuigingen, die in twee categorieën verdeeld kunnen worden: Overtuigingen over hoe alles is (realiteit), en overtuigingen over hoe alles zou moeten zijn (waarden).

We interpreteren alles wat we ervaren via deze overtuigingen. We vragen ons zelden af of ze juist zijn, we zijn er vaak zelfs onbewust van. We gaan er vanuit uit dat hoe we alles zien ook werkelijk zo is of dat het is zoals het zou moeten zijn. Onze houdingen en gedragingen komen voort uit deze overtuigingen. Ze hebben invloed op hoe je eet, hoe je loopt, zelfs op hoe je praat. Ze bepalen je manier van communiceren, je gewoontes op je werk, je successen en je falen.

In de cognitieve gedragstherapie wordt gebruik gemaakt van de 4 G’s om je gedachten en gedragingen te kunnen waarnemen.

Het GGGG-model staat voor: Gebeurtenis → Gedachte → Gevoel → Gedrag

Gebeurtenis → Wat gebeurt er?

Gedachte → Wat denk je?

Gevoel → Hoe voel je je?

Gedrag → Wat doe je?

Het GGGG-model gaat er vanuit dat het belangrijk is om je bewust te worden van de invloed van je gedachten en gevoelens op je gedrag. Gedachten en gevoelens kunnen het gedrag zowel bevorderen als verstoren. Door het veranderen van je gedachten, verandert je gevoel en je gedrag.

Door te kijken naar onze eigen overtuigingen kunnen we leren of ze op werkelijkheid of principes zijn gebaseerd, of dat ze zijn ontstaan vanuit conditionering en omstandigheden. Door je bewust te worden van je innerlijke overtuigingen en hoe je naar anderen kijkt, zou je ook kunnen gaan begrijpen hoe anderen zich voelen en hoe ze zichzelf zien en wat hun kijk is op de wereld.

Victor Frankl beschrijft in zijn boek “De zin van het bestaan” een ongelooflijk verhaal over zijn tijd in de vernietigingskampen gedurende de tweede wereldoorlog. Hij maakte de meest vreselijke dingen mee in het vernietigingskamp. Maar hier leerde hij dat hij zelf kon bepalen hoe hij beïnvloed zou worden door zijn situatie.

Tussen wat hem overkwam (stimulus) en zijn reactie (response) had hij de vrijheid of de kracht om een keuze te maken in zijn reactie daarop. Dit gaf hem zoveel vrijheid dat het zelfs die van degene die hem gevangen hielden oversteeg. Hij werd een inspiratie voor de mensen om hem heen, zelfs voor zijn bewakers.

Door middel van zijn zelfbewustzijn kwam hij tot de ontdekking van een fundamentele principe: Tussen stimulus en response hebben we de vrijheid om te kiezen.